Ostatnio strona polska niejednokrotnie oświadczała, iż wybudowane na terenie Polski pomniki żołnierzy radzieckich, poległych w walkach o wyzwolenie tego kraju od hitlerowskich najeźdźców w czasie II wojny światowej, radziecko-polskiego braterstwa broni, które znajdują się poza cmentarzami wojskowymi, są „symbolicznymi", rosyjsko-polska międzyrządowa Umowa o grobach i miejscach pamięci ofiar wojen i represji z dnia 22 lutego 1994 r. rzekomo nie ma w ich przypadku zastosowania i niby odnoszą się one do kompetencji władz samorządowych.

Strona rosyjska uważa takie potraktowanie umów dwustronnych w sferze memoriałowej za nieuzasadnione i przypomina, co następuje.

Zgodnie z artykułem 1 w/w Umowy między Rządem Federacji Rosyjskiej a Rządem Rzeczypospolitej Polskiej o grobach i miejscach pamięci ofiar wojen i represji ma ona zastosowanie zarówno do miejsc pochówku, jak i pamięci (rosyjskie na terenie Polski i polskie na terenie Rosji) żołnierzy i osób cywilnych poległych, pomordowanych i zamęczonych w wyniku wojen i represji. Oznacza to, że ta umowa bezpośrednio dotyczy każdego pomnika żołnierzy rosyjskich, którzy zginęli podczas starć zbrojnych. W umowie nie ma mowy o tym, że obiekt memoriałowy przy tym powinien być wyłącznie elementem miejsc pochówku lub cmentarzy wojennych.

Zgodnie z ustępem 3 artykułu 13 Traktatu miedzy Federacją Rosyjską a Rzecząpospolitą Polską o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy z 22 maja 1992 roku strony zobowiązują się „współdziałać w celu ujawnienia, zachowania i scalania, wprowadzania do obiegu kulturalnego i zapewnienia niezbędnej ochrony prawnej, materialnej i innej w odniesieniu do znajdujących się na ich terytoriach wartości, zabytków i obiektów, związanych z historycznym i kulturalnym dziedzictwem narodów drugiej Strony, a także będą umożliwiać dostęp do nich". Artykuł 17 Umowy również ustala, że „cmentarze, miejsca pochówku, pomniki i inne miejsca pamięci, będące przedmiotem czci i pamięci obywateli jednej ze stron, zarówno wojskowe, jak i cywilne, znajdujące się obecnie lub urządzone, na podstawie wzajemnych porozumień, w przyszłości na terytorium drugiej strony będą zachowane i otoczone ochroną prawną, zgodnie z normami i standardami międzynarodowymi oraz zwyczajami narodowymi i religijnymi".

Artykuł 9 Umowy między Rządem Federacji Rosyjskiej a Rządem Rzeczypospolitej Polskiej o współpracy w dziedzinie kultury, nauki i oświaty z dnia 25 sierpnia 1993 roku orzeka, iż „Strony będą podejmować wysiłki na rzecz zachowania zabytków kulturalno-historycznych i innych obiektów kultury materialnej i duchowej jednej Strony na terytorium drugiej. Przedmiotem szczególnej uwagi będzie zachowanie pomników i miejsc pamięci, związanych z historią dwóch narodów, i zapewnienia do nich swobodnego dostępu".

Polityka władz polskich w stosunku do radzieckiego dziedzictwa memoriałowego jest sprzeczna z szeregiem umów i deklaracji wielostronnych, które mają dla Polski prawnie wiążący charakter. Chodzi przede wszystkim o Konwencję Rady Europy o ochronie dziedzictwa architektonicznego Europy z dnia 3 października 1985 r. (weszła w życie dla Polski z dniem 1 marca 2012 r.). Zgodnie z p.1 art.1 tego dokumentu określenie „dziedzictwo architektoniczne” obejmuje zabytki oraz wszelkie budowle i obiekty wyróżniające się m.in. szczególną wartością historyczną i społeczną. Konwencja obowiązuje jej Strony do przedsięwzięcia ustalonych miar ochrony dziedzictwa architektonicznego (art.3) oraz zapobiegania jego niszczeniu, rujnowaniu lub burzeniu (art.4).

Powoływanie się strony polskiej w tym kontekście na prawo wewnętrzne jest sprzeczne z Konwencją Wiedeńską o prawie traktatów z dnia 23 maja 1969 r. Zgodnie z art.27 Konwencji Strona umowy międzynarodowej nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonania przez nią traktatu.   

Rosyjska strona liczy, że prawomocne organy państwowe Rzeczypospolitej Polskiej będą ściśle przestrzegać zobowiązania polskiej strony, wynikające z umów dwustronnych, w których wyraźnie określony jest status prawny rosyjskiego dziedzictwa memoriałowego w Polsce i polskiego w Rosji.

 

 

Warszawa, dnia 26 maja 2016 r.